Z pewnością nie raz korzystałeś z Map Google lub openstreetmap.org. Czy nie dziwiło cię, że Grenlandia czy Rosja są większe od całej Afryki?
Oczywiście masz rację twierdząc, że to nie prawda. Mapy nas okłamują i to jest fakt. Tylko pytanie, w jakim w jakim celu? Odpowiedź mogłaby być nieco zaskakująca – dla dokładności. Ale wybiórczej. Zacznijmy jednak od początku.
Ziemia w dużym przybliżeniu i uproszczeniu ma kształt zbliżony do kuli – kształt trójwymiarowy. Jakimś cudem tę bryłę musimy przenieść na powierzchnię a więc usunąć jeden wymiar. To właśnie tu pojawiają się problemy bo tego zrobić się… nie da. Może inaczej, nie da się bez pewnego naciągania. Tak właśnie powstały odwzorowania kartograficzne.
Poszczególnych odwzorowań nie będę omawiał, poznasz tylko jedno używane m.in. przez wspomniane wcześnie Google a dzięki temu przez każdego z nas. Co więcej, to odwzorowanie masz w swojej nawigacji samochodowej, dzięki niemu dolecisz samolotem do celu czy dopłyniesz statkiem. Mowa o odwzorowaniu Merkatora (jedno z najstarszych odwzorowań, pochodzi z XVI w.), w którym wszystkie południki i równoleżniki przecinają się pod kątem prostym. To właśnie ta cecha ułatwia precyzyjne dotarcie do celu. Łatwo obliczyć kąt pod jakim powinniśmy się poruszać. Ale ma jedną wadę – zakłamuje powierzchnię. A my widzimy nienaturalnie wielkie kraje. Ale nie jest tak wszędzie. Wiernie odwzorowane są obszary wzdłuż równika. Im dalej w kierunku biegunów, tym zniekształcenia są większe.
Zmiany powierzchni w zależności od szerokości geograficznej dobrze widoczne są na poniższych grafikach udostępnionych przez Neila Kaye – pracownika naukowego Met Office – narodowego serwisu meteorologicznego Wielkiej Brytanii.
Inna grafika pokazująca wielkość państw:
Myślę, że widzisz tę zależność – kraje położone wzdłuż równika praktycznie nie ulegają zmianie. Te położone na dalekiej północy różnią się znacznie.
Możesz też samodzielnie sprawdzić interesujący cię kraj na stronie thetruesize.com . Po wpisaniu (po angielsku) nazwy państwa, zaznacza się ono na losowy kolor, a my możemy je przesuwać na różną szerokość geograficzną. Dzięki temu zabiegowi możemy wyraźnie zauważyć, że Grenlandia, która wydaje się być większa od Afryki, w rzeczywistości jest wielkości zaledwie dwóch państw tego kontynentu – Egiptu i Sudanu (fioletowy kolor).
Aby zapobiec tak dużym zniekształceniom, do celów geodezyjnych, kartograficznych, katastralnych czy gospodarczych wykorzystuje się mapy w układzie UTM, gdzie zniekształcenia się na bardziej akceptowalnym poziomie jak widać poniżej.
Oczywiście to nie są wszystkie układy. Aby zminimalizować zniekształcenia dla każdego kraju lub jego fragmentu wykorzystuje się jeszcze inne modele o których już tutaj wspominał nie będę.
Podsumowując, pamiętaj, że te przekłamania to nie wrodzony lub nabyty wredotyzm kartografa, ale chęć wiernego przedstawienia wybranej cechy Ziemi (powierzchni, kątów, odległości itp.). Nie da się kuli przedstawić na płaszczyźnie bez pewnych uproszczeń.
Karol Kubak